Ô nhiễm không khí có tác động lớn đến các hệ sinh thái, cảnh quan và sức khỏe con người.
Tuy nhiên, không nhiều người biết rằng ô nhiễm không khí trong nhà cũng có thể có những tác động tương tự, thậm chí với mức độ lớn hơn so với ô nhiễm không khí ngoài trời do thời gian tiếp xúc kéo dài.
Số liệu thống kê qua các công trình nghiên cứu cho thấy con người dành phần lớn thời gian sống trong môi trường trong nhà, với 87 % thời gian sống bên trong tòa nhà khép kín 6 % trong các phương tiện đóng kín .
Hệ quả dẫn đến việc con người có thể gặp rủi ro nếu tiếp xúc trong thời gian dài với chất lượng không khí trong nhà không được đảm bảo.
Điểm 9, Điếu 2, Luật phòng chống tác hại của thuốc lá có nêu rõ khái niệm “trong nhà” được hiểu là nơi có mái che và có một hay nhiều bức tường chắn hoặc vách ngăn xung quanh, nơi rất hạn chế hoặc không có điều kiện thông gió với môi trường xung quanh.
Việc thông gió có thể được thực hiện chủ yếu bằng cách trao đổi không khí gián tiếp bởi các trang thiết bị nhân tạo như quạt, thiết bị làm lạnh
Một số ví dụ môi trường trong nhà như: nhà ở, văn phòng, phòng học, tòa nhà thương mại, nhà ga, tòa nhà đa mục đích, trong ô tô, xe buýt, tàu điện ngầm .
Có nhiều nguồn gây ô nhiễm kk trong nhà như: chất ô nhiễm phát sinh từ các nguồn có sử dụng chất đốt là dầu, khi đốt, dầu hỏa, than đá, gỗ và các sản phẩm thuốc lá, vật liệu xây dựng, sản phẩm chăm sóc cá nhân..
Một số chất gây ô nhiễm trong nhà đang có xu hướng gia tăng về nồng độ, bao gồm: bụi,muội than, các hợp chất hữu cơ đễ bay hơi, nấm và vi khuẩn.
Chúng có thể có tác động đáng kể đến sức khỏe con người bao gồm các tác động trực tiếp và cấp tính (gây viêm, dị ứng ở mắt, mũi, da, đau đầu và các triệu chứng mệt mỏi khác) cũng như các tác động gián tiếp mãn tính (bệnh đường hô hấp, ung thư hoặc suy nhược nghiêm trọng hoặc tử vong).
Theo điều 3 luật bảo vệ môi trường định nghĩa “môi trường bao gồm các yếu tố thiên nhiên và yếu tố vật chất nhân tạo quan hệ mật thiết với nhau, bao quanh con người,có ảnh hưởng đến đời sống, xã hội, sự phát triển của con người và tự nhiên”.
Khái niệm về ô nhiễm môi trường
Theo định nghĩa của luật bảo vệ môi trường : “ô nhiễm môi trường là sự biến đổi của các thành phần môi trường không phụ hợp với tiêu chuẩn môi trường, gây ảnh hưởng xấu tới con người và sinh vật..
Ô nhiễm môi trường được hiểu là thay đổi thành phần ,tính chất vật lý, hóa học,sinh học của không khí ở bên trong vượt qua tiêu chuẩn cho phép gây ảnh hưởng tới sức khỏe con người, sự sinh trưởng và phát triển của sinh vật ,đến môi trường xung quanh và tính bền vững của vật liệu.
Khái niệm về ô nhiễm không khí trong nhà
Ô nhiễm không khí trong nhà là do các yếu tố vật lý, hóa học, sinh học của không khí ở bên trong ngôi nhà cao hơn mức bình thường và có tác động bất lợi đến không khí.
Ô nhiễm không khí trong nhà là cụm từ nói chung về sự ô nhiễm thiên nhiên ,phòng làm việc, lớp học, nhà xưởng. Ô nhiễm không khítròng nhà thường không được để ý và khónhận biết.
Tình hình ô nhiễm không khí trong nhà trên thế giới
Theo Tổ chức Y tế Thế giới WHO, ô nhiễm không khí trong nhà được đánh giá là vấn đề nghiêm trọng nhất, vì có tới 80% hoạt động của con người diễn ra trong nhà.
Nghiên cứu mới của EPA chỉ ra rằng tình trạng ô nhiễm không khí trong nhà có thể cao gấp 5 lần ô nhiễm không khí ngoài trời. Các chuyên gia cảnh báo ô nhiễm không khí trong nhà đang ở mức đáng báo động, khi có tới 70% số người được hỏi trong một khảo sát phàn nàn về không khí tại nơi họ ở.
Mặc dù tình trang ô nhiễm trong nhà nguy hại hơn người ta tưởng nhưng trên thực tế hiện tượng này cũng như tác hại của các chất gây ô nhiễm chưa được nghiên cứu và cảnh báo một cách đầy đủ.
Tổ chức y tế thế giới bắt đầu quan tâm đến vấn đề này từ năm 2002 và 2007 đã có báo cáo đầu tiên về tình trạng này ở các nước phát triển. Báo cáo cho biết mỗi năm có 800 nghìn trẻ em chết vì viêm phổi, trong khi phần lớn thời gian các em ở nhà, ở trường tức là ở trong nhà.
Tình hình ô nhiễm không khí trong nhà tại Việt Nam
Ở Việt Nam, các nguồn nhiên liệu như than tổ ong, gỗ củi, khí hóa lỏng đang là nguồn năng lượng chính được sử dụng để đun nấu hằng ngày. Tuy nhiên, việc sử dụng các nguồn nhiên liệu này cũng gây nên nhiều vấn đề ô nhiễm môi trường trong nhà, tác động đến sức khỏe con người với mức độ khác nhau.
Các kết quả nghiên cứu cho thấy hàm lượng bụi trong phòng bếp có xu hướng lớn hơn hàm lượng bụi ở không khí bên ngoài.
Khói thuốc lá thải ra môi trường là một hỗn hợp có hơn 4 nghìn chất ở dạng khí và hạt được phát thải.nhiều chất trong số các hợp chất này gây kích ứng mạnh và có ít nhất 40 hợp chất được biết có tác dụng gây ung thư ơ người và động vật.
Một cơ sở đáng kể bằng chứng liên quan đến ô nhiễm không khí trong nhà và sức khỏe hô hấp đã được tạo ra từ các nghiên cứu liên quan đến việc đốt cháy nhiên liệu rắn, được sử dụng để nấu ăn và sưởi ấm.
Việc đốt cháy nhiên liệu dùng để nấu ăn và sưởi ấm có thể tạo ra NO2, SO2, CO2, CO và các chất dạng hạt. Nồng độ phơi nhiễm được thúc đẩy bởi các yếu tố bao gồm thông gió, thời gian sử dụng thiết bị đun nấu hoặc sưởi ấm, và sự gần gũi của cá nhân với nguồn gây ô nhiễm. NO2 được quan tâm đặc biệt đối với những ngôi nhà sử dụng bếp gas để nấu ăn.
Đại diện cho một hoạt động gia đình thông thường có thể dẫn đến việc huy động các hạt và chất gây dị ứng. Một nghiên cứu đã chứng minh việc quét trong nhà, giúp loại bỏ bụi đã lắng, có liên quan đến việc gia tăng bụi mịn trong gia đình.
Ngoài ra, các sản phẩm tẩy rửa và thuốc trừ sâu có ảnh hưởng độc hại trực tiếp đến sức khỏe sẽ được thảo luận chi tiết hơn trong một chương riêng của vấn đề này.
Các hộ gia đình sử dụng lò sưởi bằng kim loại hoặcbếp nấu ăn kín có ống khói có nồng độ chất ô nhiễmtrong nhà thấp hơn đáng kể so với các hộ gia đình sửdụng lò sưởi hở.
Một số nghiên cứu cũng đã chứng minh mối liên quangiữa kết quả thông khí và hô hấp. Qian và cộng sự. cho thấy thông gió hộ gia đình cao hơn có liên quan đến báo cáo thấp hơn về ho dai dẳng, có đờm, viêm phế quản và thở khò khè ở trẻ em đi học ở bốn thành phố của Trung Quốc.
Độ ẩm và độ ướt
Một số hoạt động hàng ngày bao gồm tắm vòi sen, nấu ăn và sử dụng máy tạo độ ẩm có thể ảnh hưởng đến độ ẩm và độ ẩm trong nhà. Nhiều ngôi nhà cũng bị rò rỉ và hư hại do nước ở một mức độ nào đó trong suốt thời gian sử dụng.
Mốc, vi khuẩn, côn trùng phát triển mạnh trong môi trường ẩm ướt và ẩm ướt . Các tác nhân gây bệnh này đặc biệt có liên quan đến một số rối loạn hô hấp bao gồm hen suyễn, viêm xoang mãn tính và viêm phổi, cùng với các triệu chứng hô hấp gia tăng.
Các chất gây dị ứng từ sâu bọ trong nhà
Tiếp xúc với các chất gây dị ứng từ động vật và thực vật là những yếu tố góp phần đáng kể đối với bệnh hô hấp, đặc biệt là bệnh hen suyễn và viêm mũi dị ứng.
Trong môi trường đô thị, các chất gây dị ứng từ mạt bụi nhà, gián và chuột xâm nhập là điều thường gặp.
Chất gây dị ứng phát sinh từ cơ thể ve và phân. Mạtbụi thường được tìm thấy nhiều nhất trên đồ nộithất, thảm và bộ đồ giường.
Ô nhiễm không khí trong nhà ở các nước có thu nhập trung bình thấp
Ở các nước có thu nhập trung bình thấp (LMIC) có khoảng 3 tỷ người dựa vào nhiên liệu rắn, bao gồm gỗ, phân, chất thải nông nghiệp và than đá để nấu ăn và sưởi ấm hàng ngày.
Nhiều kết quả về sức khỏe hô hấp có liên quan đến ô nhiễm không khí trong nhà ở các LMIC, bao gồm cả sinh non; nhẹ cân và suy giảm chức năng phổi; nhiễm trùng đường hô hấp ở trẻ em; cũng như tăng nguy cơ phát triển bệnh hen suyễn, bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính (COPD), ung thư phổi.
Ô nhiễm không khí trong nhà ở các nước có thu nhập cao
Hiện 6,5 triệu người ở Mỹ vẫn dựa vào nhiên liệu rắn để sưởi ấm, đặc biệt là những người sống ở các vùng nông thôn.
Các chất ô nhiễm khác trong nhà, bao gồm các chất dạng hạt trong nhà (PM), khói thuốc lá trong môi trường, các loại khí như nitơ đioxit (NO2) từ nấu nướng và sưởi ấm, chất gây dị ứng từ các loài gây hại trong nhà, hóa chất tẩy rửa độc hại và nấm mốc liên quan đến việc tăng độ ẩm và độ ẩm trong nhà.
Các biện pháp can thiệp đã được cố gắng để giảm một loạt các chất ô nhiễm trong nhà bao gồm, vật chất dạng hạt, khí, chất gây dị ứng và nấm mốc.
Một số chiến lược được nêu ra tập trung vào giảm thiểu nguồn (tức là can thiệp bếp ga và cấm hút thuốc) trong khi các chiến lược khác tập trung vào giảm thứ cấp (can thiệp làm sạch không khí).
Bảng 1. Các chiến lược chung để giảm thiểu chất ô nhiễm hộ gia đình
Chất ô nhiễm
Các biện pháp can thiệp
Vật chất dạng hạt (PM2,5 , PM10 )
Trao đổi bếp (trong nhà đốt nhiên liệu sinh khối), can thiệp làm sạch không khí, thay thế bếp củi
Khí NO2
Máy làm sạch không khí (HEPA với bộ lọc carbon), thay thế bếp gas, nhà có lỗ thông hơi cho bếp
Chất gây dị ứng
Máy làm sạch không khí, quản lý dịch tổng hợp
Ẩm ướt
Xử lý ẩm ướt và ẩm ướt trong gia đình
Môi trường khói thuốc lá
Cai thuốc lá, cấm hút thuốc trong nhà
Các phương pháp giảm ô nhiễm và chất gây dị ứng
Các phương pháp tiếp cận tổng hợp cũng đã được cố gắng kết hợp giáo dục về giảm thiểu và khắc phục chất gây dị ứng, quản lý dịch hại và làm sạch không khí để giảm các hạt bụi trong nhà.
Các can thiệp ở cấp độ cộng đồng
Các chiến lược cấp cộng đồng, được hỗ trợ bởi chính sách, đã được sử dụng để giảm các nguồn ô nhiễm ở các nước có thu nhập cao.
Các chiến dịch nhằm giảm thiểu ô nhiễm từ nhiên liệu rắn và giải quyết việc sử dụng bếp củi trong các cộng đồng nông thôn.
Ô nhiễm không khí trong nhà, từ các nguồn bao gồm khói thuốc lá trong nhà, đốt nhiên liệu rắn và khí độc từ nấu ăn và sưởi ấm, có liên quan đến nguy cơ phát triển bệnh phổi mãn tính và bệnh đường hô hấp trên toàn thế giới.
Điều quan trọng là phải nâng cao nhận thức về các nguồn ô nhiễm phổ biến cho bác sĩ lâm sàng, các nhà hoạch định chính sách và cộng đồng.
